Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς
Περί της συνόλου τελειώσεως του ανθρώπου
Όταν ο νούς επιστρέψει από τα αισθητά, δηλαδή από την περιπλάνησή του στα αισθητά, και όταν επανακάμψη από τον κατακλυσμό της ενασχολήσεως του με όλα τα αισθητά και κατοπτεύση τον εντός άνθρωπο, τότε αμέσως βλέπει "το προσγενόμενον ειδεχθές προσωπείον εκ της κάτω περιπλανήσεως". Από την περιπλάνηση του ο νούς σε όλο τον αισθητό κόσμο και την διάχυση του στα πάθη και τον περιβάλλοντα κόσμο φόρεσε ένα προσωπείο, μία μάσκα, ένα κάλυμμα. Αυτό σημαίνει ότι γέμισε από εικόνες και φαντασίες, οι οποίες κάλυψαν την οπτική του δύναμη και έχασε την όραση του, και γι' αυτό μιλούμε για σ κ ο τ α σ μ ό του νοός. Βλέποντας αυτό το προσωπείο, αυτό το κάλυμμα, "δια πένθους απονίψασθαι σπεύδει", δηλαδή σπεύδει να το καθαρίσει με το πένθος. Όταν απομακρυνθή αυτό το κάλυμμα, τότε, επειδή η ψυχή δεν διασπάται σε ποικίλες σχέσεις, αποκτά, όσο είναι δυνατόν, την γνώση του Θεού. Έπειτα ο ασκητής με την διαρκή νήψη, για να μη γίνη πάλι διάχυση του νοός και να μη βρή δίοδο ο διάβολος να εισέλθει στην ψυχή του, "και την ιδίαν υπερβάλλει φύσιν, και θεούται τη μετουσία, προκόπτων επί το κρείττον αεί ".
Σε αυτήν την κατάσταση ο νούς απαλλάσεται από κάθε πάθος, προσφέρει στην ψυχή κάθε απροσπάθεια, που σημαίνει ότι η ψυχή δεν έχει καμμία αμαρτωλή και εμπαθή σχέση με τον κόσμο των αισθητών πραγμάτων. Όχι μόνον αυτό, αλλά ακόμη ο νούς μαζί με όλες τις άλλες δυνάμεις της ψυχής επιστρέφει στον Θεό, αυξάνεται στην τελείωση, υπερυψούται όχι μόνον από τα υλικά πράγματα, αλλά και από τα νοητά και νοήματα, που είναι περιπεπλεγμένα με τη φαντασία, και παρίσταται κωφός και άλαλος στον Θεό. Αυτό συνιστά την αναγέννηση και ανάπλαση του ανθρώπου.
Επομένως, η αναγέννηση του ανθρώπου δεν είναι ανεξάρτητη από την ησυχαστική μέθοδο και αγωγή, διά της οποίας ο νούς ελευθερώνεται από όλα τα αισθητά και νοητά και μετέχει της ακτίστου Χάριτος του Θεού. Όταν όμως ο νούς γευθή της Χάριτος του Θεού, τότε "και προς το συνημμένο σώμα πολλά διαπορθμεύει του θείου κάλλους τεκμήρια". Και αυτό γιατί υπάρχει στενή σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής. Επομένως, όταν η ψυχή μετέχη της Χάριτος του Θεού, τότε και το σ ώ μ α λαμβάνει αίσθηση της Χάριτος.
Όταν ο ασκητής θφάση σε αυτήν την κατάσταση, βιώνει την αρετή που δεν είναι μία εξωτερική επίπλαστη ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά "η κατ' αρετήν θεοειδής και απαράμιλλος έξις". Τότε αποκτά το ακίνητο ή δυσκίνητο πρός την κακία, το χάρισμα της θαυματουργίας και το διορατικό ή προορατικό χάρισμα, αφού βλέπει καθαρά και όσα συμβαίνουν πολύ μακρυά. Ο ασκητής φθάνει να βιώση και την αποκάλυψη όχι μόνον αυτών που έγιναν στο παρελθόν, αλλά και αυτών που πρόκειται να γίνουν στο μέλλον. Έτσι, αποκτά την γ ν ώ σ η. Τέλος δε όλων αυτών "η κατά μοναχούς υπερτελής τελειότης, η αληθής ησυχία, μάλλον δε ο της αληθούς ησυχίας, όν έφημεν, καρπός"
Αρχιερέως ΙΕΡΟΘΕΟΥ Βλάχου
